بازخوانش تعیین محل نزاع در مسأله ارتباط علم و دین

هر نوع تحقیق پیرامون ارتباط علم و دین مشروط و مسبوق به تعیین موضوع و محل نزاع و ابهامزدایی از واژگان به کار رفته در این بحث است. معمولاً گفته می شود مراد از علم، علوم تجربی و مراد از دین، الهیات کلیسایی است و دو حوزه کیهانشناختی و انسانشناختی، نمونههای تاریخی میدان سنجۀ علم و دین است. بسندگی به این مقدار از توضیح چندان کمکی به حل این نزاع نمیکند. محل نزاع در مسأله علم و دین، بازگشت به فهمهای روشمند دانشمندان از جهان طبیعت که مشتمل بر علوم تجربی و همچنین علوم انسانی، اجتماعی و ... با معرفتهای عالمان دینی از دین ( معرفت دینی)دارد.به عبارت دیگر میدان بحث داده های وحیانی با یافته های انسانیست. هیچیک از علوم و معرفت های دینی را نمیتوان در زمره علوم قطعی و یقینی قرار داد به گونهای که صادق و جهانشمول باشد. همانگونه که معرفت دینی نیز در تمام موارد، فهم قطعی و یقینی از دین نیست به گونهای که عقلانیت حداکثری دینپژوهان را به دنبال داشته باشد. محل نزاع میان دو فهم بشر، یکی در ساحت علومی است که حاصل اندیشه بشر در مواجهه با جهان است که شامل تمام دست آوردهای بشری اعم از علوم تجربی، انسانی، اجتماعی و...می گردد و دیگری نیز مربوط فهم عالمان دینی ( معرفت دینی)در مواجهه با دین و متن دین است. به بیان دیگر محل نزاع میان فهمها و معرفتهایی است که دانشمندان علوم و عالمان دینی دارند. از این رو نباید تمام آنچه به نام علم است، علم پنداشت هم چنانکه هر فهمی از دین را نیز نباید صدر در صد با دین برابر دانست. چنانچه این مرز ها به روشنی تبیین نشود، ممکن است گمان شود علم و دین ناسازگارند. در این مقاله تلاش بر این است که محل نزاع از ساحت علم و دین به ساحت فهم ها و معرفت ها تحویل گردد تا راهحلهای پیشنهادیِ گونههای مختلفِ ترابط علم و دین قابل ارزیابی باشد.